یکی از برجسته‌ترین و به‌یادماندنی‌ترین جاذبه‌های تهران و شهر ری، برج طغرل است. این برج تاریخی، بازدیدکنندگان را با خاطره‌ای ماندگار همراه می‌سازد که تا ابد در ذهن و قلب آن‌ها حک می‌شود. اگر گذرتان به شهر ری افتاد، حتماً زمانی را برای دیدن این بنای زیبا اختصاص دهید و بازدید از آن را به تعویق نیندازید. برج طغرل با معماری بی‌نظیر و تاریخچه غنی‌اش، تجربه‌ای فراموش‌نشدنی از سفر به گذشته را برای شما به ارمغان می‌آورد.
تاریخچه برج طغرل
شناخت تاریخچه مکان‌های دیدنی، ابعاد ناآشنای تاریخ را برای ما روشن می‌کند و به ما کمک می‌کند بفهمیم که چه مسیری را طی کرده‌ایم. برج طغرل در شهرستان ری یکی از این مکان‌های تاریخی است که ارزش بازدید دارد. برج طغرل، که در برخی متون باستانی به نام “برج خلیفه یزید” نیز شناخته می‌شود، از آثار باقیمانده از دوره سلجوقیان است. در زمان سلجوقیان، ایران پهناور و آباد بود و برج طغرل یکی از یادگارهای آن دوران طلایی است.
این برج که به طغرل اول سلجوقی، معروف به طغرل بیک، منسوب است، به گفته برخی پژوهشگران توسط معماری به نام محمد امین معمارباشی ساخته شده است. قدمت این بنا به حدود ۹۰۰ سال پیش، یعنی نیمه دوم قرن ششم هجری، بازمی‌گردد. با وجود گذر زمان و آسیب‌های مختلف، برج طغرل چندین بار مرمت شده و همچنان پا برجاست.
امروزه، برج طغرل با دیوارهای بلند و مستحکم خود همچنان ایستاده است، هرچند گنبد زیبای آن تخریب شده و از بین رفته است. این برج پس از زلزله شدید ری دچار ترک‌هایی شد، اما استفاده از ساروج، ترکیبی از آهک و سفیده تخم‌مرغ، که به‌عنوان ماده‌ای محکم و چسبنده در ساخت آن به کار رفته بود، موجب شد تا این بنا همچنان استوار بماند.
تاریخچه برج طغرل
برج طغرل : نشانی و راه‌های دسترسی
برج طغرل در قلب شهر ری، روبه‌روی درب شرقی آرامگاه شیخ صدوق (ابن بابویه) و در خیابان شهید تقی‌پور قرار دارد. این برج بلند و کهن به گونه‌ای است که از خیابان‌های اطراف به راحتی قابل مشاهده است، بنابراین برای پیدا کردن آن مشکلی نخواهید داشت. برای بازدید از برج طغرل می‌توانید از وسایل نقلیه عمومی مانند تاکسی، اتوبوس و مترو استفاده کنید یا با خودروی شخصی خود به آنجا بروید. اگر تصمیم به استفاده از تاکسی دارید، ابتدا به میدان اصلی شهر ری بروید و سپس با تاکسی‌های خطی به ورودی اصلی آرامگاه شیخ صدوق (ابن بابویه) برسید. با ورود به خیابان شهید تقی‌پور، تنها چند قدم تا درب شمالی محوطه برج طغرل فاصله خواهید داشت.
این برج تاریخی و بلند، با دسترسی آسان از طریق مسیرهای مختلف، یکی از جاذبه‌های مهم شهر ری به شمار می‌رود. بازدید از آن نه تنها شما را با بخشی از تاریخ ایران آشنا می‌کند، بلکه تجربه‌ای فراموش‌نشدنی از معماری باستانی و زیبایی‌های فرهنگی این منطقه را برایتان به ارمغان می‌آورد.
برج طغرل : نشانی و راه‌های دسترسی
ظاهر برج طغرل : نماد هنر معماری سلجوقی
لحظه‌ای که در برابر برج طغرل قرار می‌گیرید، حس شگفت‌انگیزی تمام وجودتان را فرا می‌گیرد. ارتفاع برج به قدری است که نگاهتان را به سمت بالا می‌کشد و سپس به آرامی به سمت پایین سرازیر می‌شود و شما را به تماشای جزئیات بی‌نظیر دیوارهای آجری‌اش دعوت می‌کند. برج طغرل به شکل استوانه‌ای توخالی با مساحتی بیش از ۴۸ متر مربع و ارتفاع ۲۰ متر (بدون احتساب گنبد تخریب‌شده) ساخته شده است. فضای داخلی آن دایره‌ای شکل است و نمای بیرونی آن به شکل ستاره‌ای ۲۴ پَر طراحی شده است. گوشه‌سازی‌های زیبا در قسمت بالای برج، از ویژگی‌های معماری دوران سلجوقی است. دو درب شمالی و جنوبی برج در راستای درهای شمال و جنوبی محوطه قرار گرفته‌اند، به طوری که چهار درب در یک خط مستقیم قرار دارند.
بالای درب جنوبی برج، کتیبه‌ای سنگی قرار دارد که اطلاعات تاریخی و چگونگی ساخت برج را به نمایش می‌گذارد. دیواره برج از سه لایه مجزا تشکیل شده و سوراخ‌هایی در پایین درب جنوبی دیده می‌شود که به عنوان هواکش عمل می‌کنند. این هواکش‌ها، که در معماری سنتی به “گربه رو” معروف هستند، هوا را بین جداره‌های دیوار به جریان می‌اندازند و مانع از رطوبت‌گرفتگی و پوسیدگی دیوارهای برج می‌شوند.
در قسمت بالای درب شمالی برج، یک درب چوبی در ارتفاع هفت متری زمین قرار دارد که تنها با نردبان یا طناب قابل دسترسی است. این درب به یک پلکان مارپیچی کوچک منتهی می‌شود که مسیر دستیابی به بام برج را فراهم می‌کند. پنجره‌های حفره مانندی برای نوردهی و تهویه پلکان در دیواره برج تعبیه شده‌اند. در گذشته، از بام برج برای روشن کردن آتش و دیده‌بانی استفاده می‌شد. بالای برج محلی برای دیده‌بانی و نگهبانی بوده و دیواره‌های پهن آن به اندازه‌ای است که یک خودرو می‌تواند روی آن دور بزند. دو ناودان سنگی نیز برای هدایت آب باران و برف به پایین تعبیه شده‌اند. کف داخلی برج به صورت صیقلی است و با شیبی کاسه‌مانند به یک سوراخ آبریز متصل می‌شود که آب باران و برف را به باغ محوطه هدایت می‌کند.
ظاهر برج طغرل : نماد هنر معماری سلجوقی
برج طغرل : نگهبان زمان و راهنمای مسافران
برج طغرل، این سازه بی‌نظیر، تنها یک اثر تاریخی نیست؛ بلکه در گذشته به عنوان یک ساعت آفتابی بزرگ و دقیق مورد استفاده قرار می‌گرفت. شاید شما هم بارها برای بازدید از این برج تاریخی، زمان خود را تنظیم کرده‌اید؛ اما جالب است بدانید که این برج خود تعیین‌کننده زمان بوده است. با چرخش زمین و تغییر زاویه تابش نور خورشید، یکی از کنگره‌های برج مقابل آفتاب قرار می‌گرفت و زمان دقیق حتی دقایق یک ساعت را مشخص می‌کرد. بنابراین، بهتر است هنگام بازدید، ساعت خود را با این ساعت آفتابی هماهنگ کنید. در دوران گذشته، زمانی که مسافران با اسب، گاری و درشکه سفر می‌کردند، شهر ری یکی از مقاصد مهم در مسیر جاده ابریشم بود. تاجران و مسافرانی که از خراسان به سمت ری حرکت می‌کردند، به وسیله برج طغرل راهنمایی می‌شدند. در بالای برج، شعله‌ای بزرگ روشن می‌شد که از جاده‌های اطراف قابل مشاهده بود و به مسافران کمک می‌کرد تا مسیر خود را پیدا کنند.
دیواره‌های صاف برج با سوراخ‌های منظم، باعث ایجاد پژواک صدای جالبی می‌شوند. اگر در وسط برج بایستید و آهسته صحبت کنید، صدای شما چند برابر اکو شده و دوباره به خودتان بازمی‌گردد. این بازگشت صدا تجربه‌ای خاص و لذت‌بخش است که حتماً باید در بازدید خود از برج طغرل امتحان کنید.
برج طغرل : نگهبان زمان و راهنمای مسافران
برج طغرل : آرامگاه اسرارآمیز
اینکه برج طغرل مدفن چه کسی است، همچنان در میان محققین و تاریخ‌نگاران محل بحث و بررسی است. برخی محققین، از جمله فارق سومر، پژوهشگر ترکیه‌ای، معتقدند که این مکان آرامگاه سلطان طغرل بیک سلجوقی است. در کتاب مجمل‌التواریخ نیز ذکر شده که: “سلطان طغرل سلجوقی در شهر ری وفات یافت و مرقدش همانجا برجاست.” عبدالجلیل رازی نیز در قرن ششم هجری در کتاب النقض به وفات سلطان طغرل بیک سلجوقی در شهر ری و بنای باشکوه آرامگاه او در همانجا اشاره کرده است. با این حال، برخی دیگر از مورخان برج طغرل را محل دفن خلیل سلطان، یکی از فرزندان تیمور لنگ، و همسرش شادالملک در قرن پانزدهم می‌دانند.
حسن کریمیان در کتاب «کتاب جامع ری باستان» از قول برخی این مکان را محل دفن فخرالدوله دیلمی معرفی کرده است. در مقابل، سیدمحمد محیط طباطبایی، مورخ و تاریخ‌نگار معاصر، این بنا را آرامگاه ابراهیم خواص دانسته و خود نیز در سال ۱۳۷۱ در جوار این برج به خاک سپرده شد.
همچنین برخی معتقدند که سلطان طغرل بیک سلجوقی در دیوار برج دفن شده است تا دشمنان نتوانند محل دفن او را پیدا کنند. این نظریه‌ها و اختلافات در مورد هویت فرد مدفون در برج طغرل، به جذابیت و رمز و راز این بنای تاریخی افزوده است.
مرمت و بازسازی برج طغرل
برج طغرل در طول تاریخ بارها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است که این اقدامات سبب شده تا این بنا تا به امروز پابرجا بماند. اولین مرمت برج در دوران پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار انجام شد. در این مرمت، برج از خطر زوال نجات یافت و لوحی از جنس مرمر بر سردر آن نصب شد. اما این مرمت همچنین باعث حذف برخی از ظریف‌کاری‌ها و گنبدی که منقش به کتیبه کوفی بود، شد. پس از آن، برج طغرل برای سال‌های طولانی و تا زمان انقلاب ۱۳۵۷ به حال خود رها شد.
در سال ۱۳۷۷، بازسازی برج دوباره آغاز شد و در نهایت در سال ۱۳۷۹ به پایان رسید. در این دوره، شهرداری محوطه اطراف برج را نیز بازسازی کرد و امکانات رفاهی متنوعی نظیر فرهنگسرا، کتابخانه، موزه و رستوران در نزدیکی آن ایجاد کرد.
امروزه، برج طغرل اگرچه از بیرون سالم به نظر می‌رسد، اما ترک‌هایی بر آن دیده می‌شود که ناشی از تکان‌های مداوم مترو در زیر زمین است. این لرزش‌ها می‌توانند در طول زمان تهدیدی جدی برای استحکام این بنای تاریخی محسوب شوند.
اماکن دیدنی نزدیک برج طغرل
در نزدیکی برج طغرل تهران، مجموعه‌ای از اماکن دیدنی و تاریخی وجود دارد که بازدید از آن‌ها می‌تواند تجربه‌ای بی‌نظیر و جذاب برای شما فراهم کند. در فاصله‌ای کوتاه از این برج، آرامگاهی با گنبد و صحن قرار دارد که می‌توانید به مزار افراد مشهوری همچون غلامرضا تختی، حسین فاطمی، دهخدا، فروغی و میرزاده عشقی سر بزنید. این آرامگاه، یادآور بزرگانی است که نامشان در تاریخ ایران جاودانه شده است. علاوه بر این، در فاصله‌ای حدود ۱۲ دقیقه‌ای از برج طغرل، حرم عبدالعظیم حسنی (ع) قرار دارد. این حرم با معماری زیبا و آینه‌کاری‌های خیره‌کننده‌اش، محلی مناسب برای عبادت و زیارت است. همچنین می‌توانید در اطراف حرم به بازار حضرتی سر بزنید و از فضای پرجنب‌وجوش و محصولات محلی آن لذت ببرید. در نزدیکی برج طغرل، می‌توانید از دیگر مکان‌های تاریخی و دیدنی همچون آتشکده ری، چشمه علی و دخمه گبر نیز بازدید کنید. این مکان‌ها با تاریخ و فرهنگ غنی خود، تجربه‌ای خاص و منحصربه‌فرد را برای بازدیدکنندگان به ارمغان می‌آورند.
اماکن دیدنی نزدیک برج طغرل
اگر تا به حال به برج طغرل رفته اید ، خاطره و تجربه‌تان را در بخش نظرات بنویسید تا به خواننده‌هایی که برای بازدید از برج طغرل برنامه ریزی می‌کنند، کمک کرده باشید.